“Finansal refah” ile neyi kastediyoruz?

Finansal refah, bir kişinin finansal durumu ve para ile ilgili seçimlerinin bugün ve gelecekte güvenlik ve seçim özgürlüğü sağlaması derecesidir: Günlük finans üzerinde kontrol, şokları absorbe edebilme kapasitesi, hedefler doğrultusunda ilerleme ve yaşam kalitesini artıran seçimler yapabilme özgürlüğü ^[1]. Bu insan merkezli bakış açısı, ekonomileri izlemek için kullandığımız toplu göstergeleri ikame etmez, onları tamamlar.

Makro göstergeler neden hikâyenin tümünü anlatmaz?

GSYH büyümesi, manşet enflasyon ve işsizlik gibi makroekonomik istatistikler vazgeçilmezdir. Ancak yapıları gereği büyük ölçüde arz tarafına ve üretime odaklanırlar. GSYH, üretilen nihai mal ve hizmetlerin değerini izler; çıktının barometresidir, fakat hane güvenliği veya dayanıklılığının ölçütü değildir. OECD’nin “GSYH Ötesi” gündemi, panolara birey ve hane sonuçlarının da eklenmesini önermektedir ^[2][3].

Talep tarafındaki kör nokta

Toplu veriler genellikle ekonominin daha fazla üretip üretmediğini gösterir, fakat hanelerin tüketim yapıp yapamayacağını ya da şoklar karşısında harcamalarını dengeleyip dengeleyemeyeceğini göstermez. ABD Merkez Bankası’nın SHED anketi, Mayıs 2025’te yetişkinlerin yalnızca yaklaşık üçte ikisinin 400 dolarlık acil bir harcamayı nakit veya eşdeğeriyle karşılayabildiğini ortaya koyuyor ^[4].

Enflasyon da buna bir örnektir. TÜFE yalnızca bir ortalamadır; hanelerin karşılaştığı fiyat değişimleri büyük farklılıklar gösterir. OECD analizleri, enerji şoku sırasında etkin enflasyon farklılıklarının arttığını ve düşük gelirli hanelerin daha yüksek oranlarla karşılaştığını belgeliyor ^[5]. Birleşik Krallık’ın Hanehalkı Maliyet Endeksleri, farklı hane tiplerine göre değişen enflasyon yollarını göstermektedir ^[6].

İşgücü piyasasında da benzer maskelenmeler vardır. Manşet işsizlik oranı (U-3) eksik istihdamı kapsamaz. Daha geniş U-6 ölçütü, zorunlu yarı zamanlı ve cesareti kırılmış işçileri içerir ve daha temkinli bir tablo sunar ^[7].

Ayrıca gelişmekte olan ekonomilerde kayıt dışı ekonomi yüksektir. Dünya genelinde yaklaşık 2 milyar kişi (istihdamın %60’ı) kayıt dışı çalışmaktadır ^[8].

Finansal refahın kattıkları

Finansal refah, ekonomiyi talep yönlü, hane düzeyinde anlamamıza imkân verir. İki özellik öne çıkar:

1. Kapsamlı yapı. Gelir, borç veya kredi notu yerine davranışları, tamponları ve inançları bütünleştirir: harcama, tasarruf, borçlanma, planlama ve şokları absorbe edebilme kapasitesi. Financial Health Network bunu sekiz göstergeli FinHealth Score® ile somutlaştırır ^[12][13].
2. Uygulanabilir ölçüm. OECD/INFE araç seti (2022) ve 2023 Uluslararası Anketi 39 ekonomide eşgüdümlü olarak gerçekleştirilmiştir. Bu, finansal okuryazarlık, kapsayıcılık, dayanıklılık ve refahı standart biçimde ölçmeyi sağlar ^[14][15].

Neden yalnızca makro göstergeler yeterli değildir?

Farklı tabakalar farklı risklerle karşı karşıyadır. Düşük gelirli haneler bütçelerinin daha büyük kısmını enerji ve gıdaya ayırır, kiracılar konut maliyetlerine daha açıktır, kayıt dışı çalışanlar sosyal korumadan yoksundur ^[5][6].

Toplam büyüme, dağılımsal durgunluğu gizleyebilir. Dünya Bankası’nın “paylaşılan refah” göstergesi bu nedenle kullanılmaktadır ^[9].

Gelir ve istihdam istatistikleri tüketim ve kırılganlığı ölçemez. Tüketim temelli mikro veriler daha güvenilir yaşam standardı ölçütleri sağlar ^[10][11].

Çıkarım: Hane perspektifi olmadan politika ve ürün tasarımları yanlış hedeflenebilir.

Sonuç: Ekonomik sağlığa daha eksiksiz bir bakış

Finansal refah, “Ne kadar ürettik?” sorusunu “İnsanlar ne kadar güvende yaşıyor ve şoklara ne kadar dayanıklı?” sorusuna dönüştürür. GSYH, TÜFE ve işsizlik verilerini hanehalkı refahı göstergeleriyle tamamlayan liderler, 360 derecelik bir ekonomik tabloya ulaşır: çıktı, fiyatlar, istihdam yanında dayanıklılık, tamponlar ve dağılım. Tekrarlayan krizlerin yaşandığı bir dünyada bu bütüncül yaklaşım bir seçenek değil, zorunluluktur.